MGC Legal ekibi tarafından hazırlanan işbu çalışmamızda faiz konusu ele alınarak faiz çeşitlerinden olan bileşik faiz üzerine bilgiler kısaca Yargıtay kararları doğrultusunda aktarılmaya çalışılacaktır.
Faiz Nedir?
Faiz, belirli bir miktar paradan belirli bir süre yoksun kalınmasının karşılığıdır. Faiz borcunun doğabilmesi için para borcunun olması gerekir. Faiz kanunda öngörülebileceği gibi taraflar da sözleşmelerinde faiz ödenmesini kararlaştırabilir. Yani, bir para borcunun varlığı halinde taraflar sözleşmeyle kararlaştırmadıysa ve kanunda öngörülmediyse faizin varlığından söz edilemez.
Faiz borcu anaparaya bağlı fer’i bir borçtur. Asıl borcun geçersizliği faiz borcunu geçersiz kılar. Asıl borcun sona ermesi faiz borcunu da sona erdirir. Faiz, hukukumuzda farklı kanunlarda incelenmiştir:
“Ticari işlerde faiz oranı serbestçe belirlenir. Üç aydan aşağı olmamak üzere, faizin anaparaya eklenerek birlikte tekrar faiz yürütülmesi şartı, yalnız cari hesaplarla her iki taraf bakımından da ticari iş niteliğinde olan ödünç sözleşmelerinde geçerlidir. Şu şartla ki, bu fıkra, sözleşenleri tacir olmayanlara uygulanmaz. Tüketicinin korunmasına ilişkin hükümler saklıdır. Bu maddenin ikinci ve üçüncü fıkralarına aykırı olarak işletilen faiz yok hükmündedir.” (Türk Ticaret Kanunu [TTK] m. 8)
“Faiz ödeme borcunda uygulanacak yıllık faiz oranı, sözleşmede kararlaştırılmamışsa faiz borcunun doğduğu tarihte yürürlükte olan mevzuat hükümlerine göre belirlenir. Sözleşme ile kararlaştırılacak yıllık faiz oranı, birinci fıkra uyarınca belirlenen yıllık faiz oranının yüzde elli fazlasını aşamaz.” (Türk Borçlar Kanunu [TBK] m. 88)
Faiz Çeşitleri Nelerdir?
Kapital Faiz: Para borcunun vadesi gelene kadar geçen sürede sözleşme veya kanuna dayanılarak anaparaya işletilen faizdir.
Temerrüt Faizi: Para borcunun vadesinde ödenmemesi sebebiyle kusur veya zarar aranmaksızın vade tarihiyle ödeme tarihi arasındaki sürede işletilen faizdir.
Bileşik (Kombine/Mürekkep) Faiz: İşlemiş olan faizin belirli dönemlerde anaparaya eklenerek toplam üzerinden yeniden yürütülen faizdir.
Bileşik Faiz Nedir?
Bileşik faiz, kural olarak yasaklanmıştır. Bileşik faiz yasağı ve istisnaları hukukumuzda farklı kanunlarda incelenmiştir.
“Faizin anaparaya eklenerek birlikte yeniden faiz yürütülmesi kararlaştırılamaz.” (TBK m. 388/3)
“Kanuni faiz ve temerrüt faizi hesaplanırken mürekkep faiz yürütülemez. Bu konuya ilişkin Türk Ticaret Kanunu hükümleri saklıdır.” (Kanuni Faiz ve Temerrüt Faizine İlişkin Kanun m. 3)
“Üç aydan aşağı olmamak üzere, faizin anaparaya eklenerek birlikte tekrar faiz yürütülmesi şartı, yalnız cari hesaplarla her iki taraf bakımından da ticari iş niteliğinde olan ödünç sözleşmelerinde geçerlidir. Şu şartla ki, bu fıkra, sözleşenleri tacir olmayanlara uygulanmaz.” (TTK m. 8/2)
“Taraflar, üç aydan aşağı olmamak şartıyla, diledikleri andan başlamak üzere faizlerin anaparaya eklenmesini kararlaştırabilecekleri gibi hesap devreleri ile faiz ve komisyon miktarlarını da sözleşme ile belirleyebilirler. 8’inci maddenin ikinci ve üçüncü fıkra hükümleri saklıdır.” (TTK m. 96)
Görüldüğü üzere Türk Borçlar Kanunu ve Faiz Kanunu‘nda bileşik faiz yasaklansa da Türk Ticaret Kanunu’nda bazı istisnalar öngörülmüştür. Buna göre aşağıdaki hallerde bileşik faiz uygulanabileceği öngörülmüştür:
Üç aydan aşağı olmamak ve tarafların tacir olması şartıyla cari hesaplarda bileşik faiz yürütülmesi mümkündür. (TTK m. 8/2)
Üç aydan aşağı olmamak ve her iki taraf bakımından ticari iş niteliğine haiz olmak şartıyla ödünç sözleşmelerinde taraflar tacir ise bileşik faiz uygulanabilir. (TTK m. 8/2)
Kambiyo senetlerinde müracaat hakkının kullanılması sebebiyle ödeme yapan müracaat borçlusu, kendinden önce gelen kişilere rücu ederken ödediği faizlere tekrar faiz isteyebilir. (TTK m. 726, 778/1-d, 818/1-l)
Sonuç olarak cari hesaplarda bileşik faiz yürütülebilmesi için üç aydan az olmamak ve tarafların tacir olması aranırken; ödünç sözleşmelerinde bileşik faiz yürütülebilmesi için üç aydan az olmamak, tarafların tacir olması ve her iki taraf için de ticari iş niteliğinde olması şartları aranır.
Bileşik Faiz ile İlgili Yargıtay Kararları Nelerdir?
Yargıtay 11. Hukuk Dairesi 2019/4093 E., 2021/4406 K. Sayılı İlamında;
“TBK’nın 121/3 (BK 104/3) maddesi uyarınca, “Temerrüt faizine ayrıcı temerrüt faizi yürütülemez” hükmünü haiz olup, uygulamada “faize faiz yürütme yasağı” olarak bilinen kuralın uygulanması Türk hukukunda kamu düzenine ilişkin bir kural olarak kabul edilmektedir. Bu kural, 3095 sayılı Kanuni Faiz ve Temerrüt Faizine ilişkin Kanun’un 3/1. maddesi hükmü ile de teyit edilmiştir.” Bileşik faiz yasağını incelemiştir.
Yargıtay 15. Hukuk Dairesi 2016/2013 E., 2017/1801 K. Sayılı İlamında;
“Temerrüt faizine faiz uygulanması yönünden; 818 sayılı BK’nın 104. maddeye göre temerrüt faizine faiz yürütülemez. 3095 sayılı Kanun 3. maddedeki; “temerrüt faizi hesaplanırken mürekkep faiz yürütülemez; bu konuya ilişkin Türk Ticaret Kanunu hükümleri saklıdır” şeklindeki kural da faize faiz yasağının tekrarıdır. Temerrüt faizi alacağına dava veya takip tarihinden sonra dahi temerrüt faizi yürütülemeyeceği Hukuk Genel Kurulu’nun 09.10.2002 Tarih 12/709 E. 2002/781 K. sayılı kararında da belirtilmiştir. Faize faiz yasağına ilişkin kurallar kamu düzenine ilişkindir.” Açıklamalarıyla bileşik faiz yasağını incelemiştir.
Yargıtay 8. Hukuk Dairesi 2015/9029 Esas, 2017/11420 K. Sayılı İlamında;
“6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’nun 121/2. maddesinde faize faiz yürütülemeyeceği düzenlendiği gibi, 3095 sayılı Kanun’un 3. maddesinde de kanuni faiz ve temerrüt faizi hesaplanırken mürekkep faiz yürütülemeyeceği, bu konuya ilişkin Türk Ticaret Kanunu hükümlerinin saklı olduğu belirtilmiştir. 6102 sayılı TTK’nın ticari işlerde oran serbestisini ve bileşik faizi düzenleyen “Ticari İşlerde Faiz” başlıklı 8. maddesinin 2. bendinde, üç aydan aşağı olmamak üzere, faizin ana paraya eklenerek birlikte tekrar faiz yürütülmesi şartı, yalnız cari hesaplarla her iki taraf bakımından da ticari iş niteliğinde olan ödünç sözleşmelerinde geçerli olduğu, bu fıkranın sözleşenleri tacir olmayanlara uygulanmayacağı düzenlenmiştir. Somut olayda, takip dayanağı ilamda TTK 8. maddesinde yer verilen faize faiz yürütülecek alacak söz konusu değildir. İlamda açıkça faiz alacağı olarak belirlenen miktar için faiz istemi yasaya aykırıdır.” Farklı kanunlardaki bileşik faiz yasağını ve istisnalarını incelemiştir.
Yargıtay Hukuk Genel Kurulu 2017/850 E., 2019/626 K. Sayılı İlamında;
“Borç senedinin düzenlendiği tarih itibariyle yürürlükte olan 818 sayılı Borçlar Kanunu’nun 104/son maddesine (6098 Sayılı TBK m.121) göre faize faiz yürütülmesi yasaktır. Ancak TTK’nın 8/son maddesi uyarınca; Ödünç para verme işleri, Bankalar, Tasarruf Sandıkları ve Tarım Kredi Kooperatifleri hakkındaki hükümler saklıdır. Dolayısıyla, bu kuruluşlara ilişkin özel kanunlarda yer alan faiz serbestisini sınırlandıran mürekkep faiz konusunda TTK’nın 8/2’den farklı bir uygulama yapılmasını öngören düzenlemelerin önceliği vardır.” Diyerek bileşik faiz yasağını ve Türk Ticaret Kanunundaki istisnasını incelemiştir.
