Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması (HAGB) Ne Demektir?
Yazar: MGC LEGAL
Makale İçeriği
MGC Legal ekibinin kaleme aldığı işbu “Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması (HAGB) Ne Demektir?” başlıklı makaleyi okumanıza sunarız.
Hükmün açıklanmasının geri bırakılması (HAGB), bir davada “sanık” sıfatı taşıyan kişi hakkındaki hükmün ya da ceza kararının belli bir süre boyunca uygulanmamasıdır. Başka bir ifadeyle; HAGB, sanığa ikinci bir şans tanıyan bir kurumdur.
Hükmün açıklanmasının geri bırakılması ile ilgili esaslar, Ceza Muhakemeleri Kanunu’nun (CMK) 231. maddesinde düzenlenmiştir. Peki, hükmün açıklanmasının geri bırakılması nedir?Hükmün açıklanmasının geri bırakılması koşulları nelerdir?Hükmün açıklanmasının geri bırakılması ihlali ne demektir? HAGB ile ilgili merak edilen bu soruların cevaplarını ve daha fazlasını makalemizde bulabilirsiniz! İşte HAGB hakkında her şey…
Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması (HAGB) Nedir?
HAGB, “hükmün açıklanmasının geri bırakılması” ifadesinin kısaltmasıdır. HAGB kararı verilen sanığa ilişkin ceza, belli bir denetim süresi içerisinde sonuç doğurmaz. Bu süre içinde kasıtlı olarak bir suç işlenmezse ya da HAGB şartlarına uyulursa, ceza kararı ortadan kaldırılır. Bu durumda, dava düşer ve ceza bireyselleştirilmiş olur.
Hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı ile herhangi bir sonuç doğuran mahkeme hükmü söz konusu değildir. Mahkeme, hukuki bir sonuç doğuracak şekilde kararı açıklamayı geri bırakır. Sanık, özel yaşamında herhangi bir kısıtlamaya tabi tutulmaz. Başka bir ifadeyle; HAGB, sanığın yaşamına hukuki müdahaleyi askıya alır.
Bununla birlikte, ceza erteleme ve takdiri indirim gibi bireyselleştirme kurumları, mahkeme kararı ile bazı hukuki sonuçlar doğurmaktadır.
Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılmasının Şartları Nelerdir?
Hükmün açıklanmasının geri bırakılması (HAGB) kararı herhangi bir hukuki sonuç doğurmasa da, sanığın uyması gereken bazı şartlar vardır. Bu şartlar, Ceza Muhakemesi Kanunu’nda açıklanmıştır. Kanuna göre, HAGB kararı, tüm şartlar vücut bulunca verilebilir.
Buna göre, HAGB kararı, sanık hakkında iki yıl ya da iki yıldan az adli para veya hapis cezası verilmişse ve sanık, HAGB koşullarına uymuşsa geçerli olur.
HAGB şartlarına uyulduğu takdirde sanık hakkında verilecek hükmün açıklanması beş yıl süre ile geriye bırakılır. Gerekli şartlar bir arada bulunmadığı takdirde hakimin HAGB kararı verme yetkisi yoktur.
Peki, hükmün açıklanmasının geri bırakılması koşulları nelerdir? HAGB şartları şunlardır:
HAGB kararı verilecek sanık, kasıtlı bir suç sebebiyle mahkumiyet almamış olmalıdır.
Sanık hakkında daha önce HAGB kararı verilmemiş olmalıdır.
Mahkeme ya da hakim, sanık hakkında tekrar suç işlemeyeceği kanaatine varılmalıdır.
Sanığın işlediği suç sebebiyle kamunun ve mağdur ya da mağdurların zararları giderilmiş olmalıdır. Mahkeme, mezkûr zararların belli bir denetim süresi içinde tazmini için HAGB kararına hükmedebilir.
Sanık, kendisi hakkında verilen hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararını kabul etmelidir.
Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması Nasıl Bozulur? (İhlal)
Hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı ile sanık, beş yıl süre ile denetime tabi tutulur. Bu denetim süresi, 18 yaşından küçük sanıklar için üç yıldır. Sanık denetim süresi sürecinde kasten bir suç işlerse ya da işlemezse şu sonuçlar ortaya çıkar:
Denetim süresi içinde sanık, kasten herhangi bir suç işlemezse ve mahkemenin belirlediği diğer yükümlülüklere uyarsa, hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı ortadan kaldırılır ve dava düşer. Davanın düşmesi, sanığın HAGB kararının alındığı davadan önceki durumuna geri dönmesi anlamına gelir.
Denetim süresi içinde sanık, kasten herhangi bir suç işlerse ve mahkemenin belirlediği diğer yükümlülüklere uymazsa, hükmün açıklanmasının geri bırakılması sona erer ve mahkeme, sanık hakkındaki kararı açıklar. Yani denetim süresinde kasıtlı bir suç işleyen sanık hakkında daha önce verilen ve açıklanmayan hükümdeki ceza, açıklanarak infaz edilir. Bu ceza ertelenemez ve seçenekli yaptırımlara dönüştürülemez.
HAGB İhlali Durumu
Hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararının ihlal edilmesi sonucu mahkeme yeni bir duruşma açar ve açıklanması geri bırakılan hükmü bu duruşmada açıklar. Yeni bir duruşma açılmasının sebebi, suç işlenmesi sebebiyle ortaya çıkan yeni durum karşısında yargılamanın devam etmesi ve sanığın bu durumdan haberdar edilmesidir. Böylece, sanığa yeni bir duruşma ile savunma hakkı da verilmiş olur.
Sanık, duruşma kendisine tebliğ edildiği halde duruşmaya katılmazsa, mahkeme, daha önceki duruşmalarda sanığın verdiği savunmaları esas alır ve bu savunmaya göre hüküm kurabilir. Bununla birlikte sanık hakkındaki yaptırımlar, sadece adli para cezası ya da müsadere içermez. Bu sebeple CMK’nın 195. maddesi de uygulanmaz.
Denetimli Serbestlik Yükümlülüklerinin Yerine Getirilmemesi Durumu
Hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararının ihlal edildiği diğer bir durum da, sanığın, denetim süresi içinde suç işlemediği halde mahkemenin belirlediği yükümlülükleri yerine getirmemesidir. Bu durumda da, sanık hakkında verilen HAGB kararı sona erer ve hükmün açıklanması kararı verilir.
Ancak, denetimli serbestlik yükümlülüklerini yerine getirmeyen sanık hakkında, mahkeme, “cezanın yarısına kadar olan bir kısmın infaz edilmemesi” kararı verebilir. Bununla birlikte, mahkeme, denetim yükümlülüklerini yerine getirmeyen sanık için hükmedilen ve hükmü açıklanmayan hapis cezasını erteleyebilir.
Ayrıca, bu ceza adli para cezası gibi seçenekli yaptırıma da dönüştürülebilir. Yani mahkeme, yükümlülüklerin yerine getirilmemesi durumunda sanık hakkında daha önce HAGB ile verilen hükümdeki cezadan başka bir mahkumiyet hükmü de kurabilir.
Sanık, HAGB denetim süresi sürecinde yeni bir suç işlerse, daha önce işlenen ilk suç sebebiyle verilen HAGB kararı, ikinci suçun mahkumiyet kararı kesinleştikten sonra açıklanabilir. Yargıtay, ikinci suç kesinleşmediği halde ilk suç sebebiyle hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararının açıklanmasını hukuka aykırı bulmuştur.
Öte yandan, 28 Haziran 2014 tarihinden önce işlenen suçlarda hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı birden fazla suç için verilebiliyordu. Bahse konu tarihten sonra ilgili kanun maddelerinde yapılan değişiklik sebebiyle; işlenen suçlarda sanık hakkında birden fazla kere hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı verilmesi uygulamasına son verilmiştir!
Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması Adli Sicile İşler mi?
HAGB kararı ile ilgili yapılan araştırmalarda en çok merak edilen konuların başında HAGB ve adli sicil kaydı ilişkisi gelir. Peki, hükmün açıklanmasının geri bırakılması adli sicile işler mi? CMK’nın 231. maddesinin 13. fıkrasında yer alan esaslara göre, bir sanık hakkında verilen HAGB kararı, adli sicil kaydında görünmez. Bu kararlar, hükmün açıklanmasının geri bırakılması sistemine kaydedilir. HAGB sistemindeki kayıtlar, diğer soruşturma ve kovuşturmalar için mahkeme, hakim ya da cumhuriyet savcısı tarafından kullanılabilir.
Peki, HAGB kararına sebep olan suçun adli sicile işlenmesi nasıl olur? Hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı verildikten sonra sanık, beş yıl içinde kasıtlı olarak bir suç işlerse HAGB kararındaki hüküm açıklanır. Bu karar, temyize götürülebilir. Temyiz süreci sonunda HAGB kararındaki hüküm ya da ceza kesinleşirse, bu karar adli sicil kaydına işlenecektir.
Hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı ve adli sicil kayıtlarına ilişkin bilinmesi gereken diğer hususlar şunlardır;
HAGB kararı sabıka kaydında görünmez. Dolayısıyla e-Devlet’ten ya da adliyelerden adli sicil kağıdı alındığında HAGB kararı görünmeyecektir.
HAGB kararının kaydedildiği sistem, sadece kişi hakkındaki soruşturmalar veya kovuşturmalar için kullanılabilmektedir.
Yargıtay, sanığın adli sicil kaydında yer alan bir suçun sabıka kaydından silinmesi koşulları oluştuğunda, bu suç sebebiyle, başka bir suç ile ilgili HAGB kararı verilmemesini hukuka aykırı bulmuştur.
Adli sicil kaydında yer alan taksirli suçlar, sanık hakkında başka bir suç sebebiyle HAGB kararı verilmesine engel değildir.
Sanığın daha önce işlediği ve adli sicil kaydına işlenen bir suç sebebiyle hapis ya da adli para cezası verilmişse, hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı verilemez. Yani HAGB kararı verilmesi için sabıka kaydında adli para cezası ya da hapis cezası bulunmamalıdır. Bu durumda cezanın para ya da hapis olmasına bakılmaz.
Sanığın adli sicil kaydında kasıtlı bir suç sebebiyle mahkumiyet yoksa ancak sabıka kaydında denetimli serbestlik tedbiri bulunuyorsa, sanık hakkında hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı verilebilir. Çünkü tedbir kararlarının hukuki niteliği ceza değildir.
Sanık kasıtlı bir suçtan mahkum olmuşsa ve bu mahkumiyete ilişkin tekerrür hükümlerinin uygulanması için gerekli süre geçmişse, daha önce işlenen suç, HAGB kararı verilmesine engel teşkil etmez.
Özetle; hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı ile ortada bir mahkumiyet hükmü yoktur. Bu kişi, masumiyet karinesinden yararlanmaya devam edebilir. Bu sebeple, HAGB, kişinin kişisel ve sosyal yaşamında herhangi bir kısıtlamaya ve olumsuz etkiye sebep olmaz. Özel bir sistemde kaydedilen HAGB kararı, adli sicil kaydında bir suç olarak görünmez.
Ayrıca, HAGB kararı sonrası hüküm açıklandığında temyiz hakkı vardır ve karar Yargıtay tarafından bozulabilir. Bu durumda HAGB kararındaki hüküm açıklansa bile temyiz sürecinde dava düşebilir. Bu sebeple, hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararının sabıka kaydında görünmemesi önemli bir avantajdır. Yani HAGB kararı, adli sicili etkilenmeden sanığa bir kereye mahsus olmak üzere suçunu telafi imkanı veren önemli bir ceza usul kurumudur.
Güvenlik Soruşturmasında Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması Kararı Çıkar mı?
Hükmün açıklanmasının geriye bırakılması kararları, özel bir sicilde kayıtlıdır. Bu kayıtları, ilgili savcı ya da hakimler dışında kimse göremez, ulaşamaz. HAGB kararı, adli sicil kaydına da işlenmez. Bu sebeple, HAGB kararının güvenlik soruşturmasında görülmemesi gerekmektedir.
Ancak, işe alımlarda güvenlik soruşturması isteyen kamu kurumları, HAGB kararlarına ulaşabilmektedir. Bu durum, hakkında HAGB kararı olan kişinin yaşamını olumsuz etkilemektedir. Zira, hükmün açıklanmasının geriye bırakılması kararı sanık hakkında hukuki bir sonuç doğurmaz. Bu konuda kanunlardaki esaslar çok açıktır.
HAGB kararının güvenlik soruşturmalarında görülmesi hukuka aykırı bulunmaktadır. Bu konu, hukukçular arasında tartışma konusu olabilmektedir. Güvenlik soruşturmasında HAGB kararı görülmesi sebebiyle olumsuz etkilenen memur adayları, 60 gün içinde yürütmeyi durdurma istemi ile idare mahkemesinde iptal davası açabilir. İdari dava süresince mahrum kalınan parasal haklar ve özlük hakları talep edilebilir. Bu konuda idare hukuku avukatından destek alınması önemlidir.
Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması Kararı Verilemeyecek Suçlar Nelerdir?
Hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı her suç için verilemez. Yani, HAGB kararı verilemeyecek suçlar vardır. Bu konuda kanunlarda düzenlemeler ve esaslar mevcuttur. HAGB kararının verilemediği suçlar ya da durumlar şunlardır;
Disiplin Mahkemeleri Kanunu kapsamında verilen disiplin suçlarına ilişkin ceza miktarından bağımsız olarak hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı verilemez.
Karşılıksız çek ya da çeklerin keşide edilmesi suçu işlenirse HAGB kararı verilemez.
İmar kirliliğine neden olan bir suç işlenmişse hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı verilemez.
Taahhüdü ihlal ya da nafaka gibi sebeplerle hükmedilen tazyik hapsi durumunda HAGB kararı verilemez.
Mahkemelerde duruşma disiplinine aykırı davranma sebebiyle hükmedilen disiplin hapsi durumunda hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı verilemez.
İnkılâp kanunlarında yer alan suçlara ilişkin HAGB kararı verilemez.
Öte yandan, Terörle Mücadele Kanunu kapsamındaki suçlar bakımından HAGB hükümleri uygulanabilir. Bu suçlar; terör propagandası, örgüte yardım ve yataklık etme gibi suçlardır.
Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması Kararında Denetim Süresi Ne Kadardır?
Hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı sonrası denetim süresi başlar. Bu süre çocuklar ve yetişkinler için farklıdır. Buna göre, HAGB kararı sonrası denetim süresi şöyledir;
Yetişkinlerde HAGB denetim süresi 5 yıldır.
18 yaşından küçük çocuklarda, HAGB denetim süresi 3 yıldır.
Hakkında hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı verilen sanık, denetim süresi içinde gözetim ve denetim altında tutulur. Bu süreçte sanığın toplumdaki suçla bağlantılı iyileşme süreci takibe alınır. Bu süre içinde HAGB kapsamında verilen ceza herhangi bir sonuç doğurmaz. Denetim süresinde kasıtlı olarak bir suç işlenmezse ve mahkemenin belirlediği yükümlülüklere uyulursa, ceza kararı ortadan kalkar.
Denetim süresi tamamlandığında dava düşer ve mezkûr cezanın bireyselleştirilmesi sağlanmış olur. Denerim süresi içinde kasıtlı olarak suç işlenirse, mahkeme, yeni bir duruşma açar ve açıklanması geri bırakılan hükmü açıklar ve ceza infaz edilir.
Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması Kararı Verilen Kişiye Yeniden Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması Kararı Verilebilir mi?
Hükmün açıklanmasının geriye bırakılması kararı, bir defaya mahsus bir karardır. Bu konu, CMK’nın 231 maddesinin 8. fıkrasına eklenen cümle ile açıklanmıştır. Bu madde, 28 Haziran 2014 tarihinde yürürlüğe girmiştir.
İlgili fıkraya eklenen cümleye göre, HAGB kararı sonrası denetim süresi içinde kasıtlı bir suç işlenirse, ikinci kez hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı verilemez. İlgili cümlede kastedilen kasıtlı suçun 28 Haziran 2014 tarihinden önce ya da sonra işlenmiş olması fark etmez.
Özetlersek; bir suçtan dolayı HAGB kararı verilen kişi hakkında, suç tarihi dikkate alınmaksızın, bir başka suç sebebiyle ikinci HAGB kararı verilemez.
