Ülkemizde 17/08/1999 ve 12/11/1999 yıllarında meydana gelen iki deprem sonrasında çok sayıda can kaybı ve mal varlığı zararları meydana gelmiştir. Bu yaşananların akabinde, Türkiye depreme yönelik yeni yasal düzenlemeler yapmıştır ve bunlardan bir tanesi de “Zorunlu Deprem Sigortası” uygulamasıdır. Ülkemizde yaşanan ve herkesi yasa boğan en son 06.02.2023 tarihli Kahramanmaraş depreminden sonra ise bu uygulama tekrardan gündeme gelmiştir.
Dask Nedir?
DASK (Doğal Afet Sigortalar Kurumu), 17 Ağustos 1999 İstanbul depreminin ardından ülkemizde vatandaşlar için kurulmuş Zorunlu Deprem Sigortası edindirme, uygulama ve yönetimi faaliyetlerinden sorumlu kamu tüzel kişiliğine haiz bir kamu kurumudur.
DASK’ın kurulmasına ilişkin ilk düzenleme 27 Aralık 1999 tarih ve 23919 sayılı T.C. Resmî Gazete’ de yayımlanan 587 sayılı “Zorunlu Deprem Sigortasına Dair Kanun Hükmünde Kararname”[1] olup; daha sonrasında 09/05/2012 tarihli 6305 sayılı Afet Sigortalar Kanunu (Afet Kanunu) ile yeniden düzenlenmiştir.
Kural olarak sözleşmeler kişilerin sözleşme serbestisi ilkesi üzerine kuruludur.[2] Fakat, sigorta sözleşmesi bir özel hukuk sözleşmesi olmasına rağmen kamu menfaatinin gerektirdiği hallerde belirli bir alanda bu sözleşmelerin kurulması zorunlu tutulabilir.[3]
Bunlardan birisi olan Zorunlu Deprem Sigortası, 6305 sayılı Afet Sigortalar Kanunu (Afet Kanunu) Madde 2 (ğ)’de tanımlanmış olup; “Binalarda depremin doğrudan neden olduğu maddi zararlar ile deprem nedeniyle ortaya çıkan yangın, infilak, dev dalga (tsunami) ve yer kayması sonucu oluşan maddi zararları teminat altına alan zorunlu sigorta” olarak ifade edilmektedir.[4]
Bu durumda, Zorunlu Deprem Sigortası, teminat kapsamında olan bir binanın depremin meydana getirdiği hasarları karşılamaya yönelik bir teminat sistemi iken, DASK zorunlu deprem sigortası poliçelerinde belirtilmiş limitler dahilinde hak sahiplerinin uğradıkları zararları nakit olarak karşılayan kurumdur.[5]
DASK’ın ve zorunlu sigorta sisteminin sağlıklı bir şekilde ve amaçlanan hususları güvence altına alacak biçimde çalışmasını sağlamak, Hazine Müsteşarlığı’nın görev alanına dahil edilmiş olup; tüm hesap, işlem ve harcamaları Hazine Müsteşarlığı tarafından her yıl denetlenmektedir.[6]
DASK’ın temel amaçları; zorunlu sigorta kapsamındaki tüm konutları ödenebilir bir prim karşılığında sigorta kapsamına almak, devletin depremlerden kaynaklanan malî yükünü azaltmak, sigorta yoluyla risk paylaşımını sağlamak, sigorta sistemini sağlıklı yapı üretiminde bir araç olarak kullanmak, deprem hasarlarının karşılanması için uzun vadeli kaynak birikimini temin etmek olarak ifade edilebilir.[7]
Sigortanın Kapsamına Dahil Olan ve Olmayan Yerler
Sigortanın kapsamı önceki haliyle 587 sayılı Zorunlu Deprem Sigortasına Dair Kanun Hükmünde Kararname ile şimdiki haliyle ise 6305 sayılı Afet Sigortalar Kanunu (Afet Kanunu) ile belirlenmiştir.
Sigorta Kapsamında Olan Yerler
6305 sayılı Afet Sigortaları Kanunu gereğince, aşağıda tanımlanmış binalar, sigorta kapsamının içinde yer almaktadır:[8]
Tapuya kayıtlı ve özel mülkiyete tabi taşınmazlar üzerinde mesken olarak inşa edilmiş binalar,
634 sayılı Kat Mülkiyeti Kanunu kapsamındaki bağımsız bölümler,
Bu binaların içinde yer alan ve ticarethane, büro ve benzeri amaçlarla kullanılan bağımsız bölümler,
Doğal afetler nedeniyle devlet tarafından yaptırılan veya verilen kredi ile yapılan meskenler,
Ayrıca, yukarıdaki koşullara uyan;
Kat irtifakı tesis edilmiş binalar,
Tapuda henüz cins tashihi yapılmamış ve tapu kütüğünde vasfı “arsa vs.” olarak görünen binalar,
Aşağıda sayılan binalar ise zorunlu sigortanın kapsamı dışında bırakılmıştır:[9]
9/11/1983 tarihli ve 2946 sayılı Kamu Konutları Kanunu’na tâbi olan veya kamu hizmet binası olarak kullanılan binalar ve bağımsız bölümler,
Köy nüfusuna kayıtlı ve köyde sürekli oturanlarca köy yerleşik alanları ve civarında ve mezralarda yapılan binalar,
Tamamı ticari veya sınai amaçla kullanılan binalar,
Projesi bulunmayan ve mühendislik hizmeti görmemiş binalar,
Taşıyıcı sistemi olumsuz yönde etkileyecek şekilde tadil edildiği veya zayıflatıldığı tespit edilen binalar,
Taşıyıcı sistemi olumsuz yönde etkileyecek şekilde ilgili mevzuata ve projeye aykırı olarak inşa edilen binalar,
Yetkili kamu kurumları tarafından yıkılmasına karar verilen binalar ile mesken olarak kullanıma uygun olmayan, bakımsız, harap veya metruk binalar.
Teminatın Kapsamı
Zorunlu Deprem Sigortası’nın teminat kapsamının çerçevesini ise hak sahibi kişilerin sigorta kapsamındaki konutlarının deprem sebebiyle uğradığı maddi zararlar çizmektedir.
Teminat Kapsamında Olan Hal ve Durumlar Nelerdir?
Aşağıda sayılan haller zorunlu sigorta teminatının kapsamındadır:
Depremin doğrudan neden olduğu maddi zararlar,
Deprem sonucu meydana gelen yangın, infilak, dev dalga (tsunami) ve yer kayması sonucu oluşan maddi zararlar,
Aşağıda belirtilen bina bölümleri de bir arada ya da ayrı ayrı teminat kapsamındadır:[10]
Temeller,
Ana duvarlar,
Bağımsız bölümleri ayıran ortak duvarlar,
Bahçe duvarları,
İstinat duvarları,
Tavan ve tabanlar,
Merdivenler
Asansörler,
Sahanlıklar,
Koridorlar,
Çatılar,
Bacalar.
Yapının yukarıdakilerle benzer nitelikteki tamamlayıcı bölümleri.
Teminat Kapsamında Olmayan Hal ve Durumlar
Aşağıda sayılan haller ise zorunlu sigorta teminatının kapsamı dışında bırakılmış olup Zorunlu Deprem Sigortası’na ek olarak farklı konut sigortaları tercih edilebilecektir:[11]
Enkaz kaldırma masrafları,
Kar kaybı,
İş durması,
Kira mahrumiyeti,
Alternatif ikametgâh ve iş yeri masrafları,
Mali sorumluluklar ve benzeri başkaca ileri sürülebilecek diğer bütün dolaylı zararlar,
Her türlü taşınır mal, eşya ve benzerleri,
Tüm bedeni zararlar ve vefat,
Manevi tazminat talepleri,
Deprem ve deprem sonucu oluşan yangın, infilak, tsunami veya yer kaymasının dışında kalan hasarlar,
Depremden bağımsız olarak, binanın kendi kusurlu yapısı nedeniyle zamanla oluşmuş zararlar.
Zorunlu Deprem Sigortası bir zarar sigortası olup yalnızca malikin mülkiyet menfaatinin konu edildiği bir mal sigortasıdır. Bu sebeple söz konusu binanın hafif/ağır hasarlı hale gelmesi ya da çökmesi durumunda meydana gelecek bedensel zararlar bu kapsamda değildir.
Tarafların Yükümlülükleri Nelerdir?
Zorunlu Deprem Sigortasının taraflarını sigorta yaptıran mülkiyet sahibi ile DASK (Doğal Afet Sigortaları Kurumu) oluşturmaktadır. O halde tarafların yükümlülükleri incelendiğinde riziko taşıma borcu DASK’a aittir.
Sigortalının ise Zorunlu Deprem Sigortası Genel Şartları B.1/1.1 gereğince rizikonun gerçekleştiği öğrenildiği tarihten itibaren 15 gün içinde DASK’a veya kurum adına sözleşmeyi yapan sigorta şirketine hasar bildirim ve aşağıda detaylıca incelenecek olan belgeleri temin etme yükümlülüğü bulunmaktadır.
Rizikonun Gerçekleşmesi Durumunda Tarafların Yükümlülükleri Nelerdir?
Rizikonun gerçekleşmesi hali sigortası yapılan binalarda depremin doğrudan neden olduğu maddi zararlar ile deprem nedeniyle ortaya çıkan yangın, infilak, dev dalga (tsunami) ve yer kayması sonucu oluşan maddi zararlar olarak nitelendirilmektedir. Bu durumda tarafların deprem sonrasındaki yükümlülükleri ayrı ayrı incelenmelidir.
Riziko Taşıma Borçlusu DASK’ın Yükümlülükleri Nelerdir?
Rizikoyu taşıma borçlusu Doğal Afet Sigortaları Kurumu (DASK) deprem sonrası gerçekleşen maddi zararlar nedeniyle sigorta tazminatı borcunu ödemekle yükümlüdür. Ayrıca Zorunlu Deprem Sigortası Genel Şartları B.3/3.3 gereğince DASK hasar miktarına ilişkin belgelerin kendisine verilmesinden itibaren mümkün olan en kısa süre içerisinde gerekli incelemeleri tamamlayıp hasar ve tazminat miktarını tespit ederek sigortalıya bildirmek zorundadır.[12]
Tazmin Yükümlülüğünün Sınırları Nelerdir?
Doğal Afet Sigortaları Kurumu’nun (DASK) rizikoyu taşıma borçlusu olarak tazminat sorumluluğu Türk Ticaret Kanun’unda düzenlenmektedir. TTK madde 1461/1 c.1 gereğince DASK’ın sorumluluğu her halükârda sigorta bedeli ile sınırlıdır.[13]
Söz konusu teminat tutarı ve tespiti Afet Kanunu madde 13’te “Zorunlu deprem sigortasına ilişkin tarife ve talimatlar ile azami teminat tutarı her yıl Bakan tarafından belirlenir ve Resmî Gazetede yayımlanır. Sigorta primlerinin tespitinde; binanın yüzölçümü, inşaat türü ve kalitesi, binanın üzerinde bulunduğu arazinin zemin özellikleri, deprem riski ve benzeri unsurlar değerlendirilir.” şeklinde düzenlenmiş olup gerekli hasar tespiti ve belgelerin tamamlanmasını takiben en geç otuz gün içinde ödenmektedir. Buna ek olarak zorunlu deprem sigortasına ilişkin usul ve esaslar Hazine Müsteşarlığı tarafından belirlenmektedir.
Son yapılan değişiklikler uyarınca 25/11/2022 tarihli Resmî Gazete‘de yayımlanan Zorunlu Deprem Sigortası Tarife ve Talimat Tebliği’nde betonarme yapılar için sigorta bedeli hesabına esas metrekare bedeli 3.106 TL; diğer yapılar bakımından ise 2.080 TL olarak belirlenmiştir. Bunun yanı sıra mesken için verilecek olan azami teminat tutarı ise yapının tarzı dikkate alınmayarak 640.000 TL’ye çıkarılmıştır.[14] Bu şekliyle sigorta bedelinde sınırlı sorumluluk ilkesi DASK’ın temin edeceği tazminat bakımından benimsenmiştir.
Sigorta değeri açısından bir değerlendirme yapıldığında ise öncelikle sigorta değerinin tanımının ifade edilmesi gerekmektedir. Sigorta değeri, konutun riziko gerçekleştiği andaki gerçek değeridir. Zorunlu Deprem Sigortası Genel Şartları’na Zorunlu Deprem Sigortası Genel Şartları B.3.1 hükmü şu şekilde ifade edilmektedir:
“Sigorta tazminin hesabında, tam veya kısmi hasar olmasına bakılmaksızın, rizikonun gerçekleştiği tarihte, benzer yapı özellikleri göz önünde bulundurularak, piyasanın rayiçlerine göre hesaplanan yeniden yapım maliyeti esas alınır.”
Bu husus ilişkin bir düzenleme olmasa da uygulamada sigorta değeri binanın piyasa rayiçlerine göre hesaplanan yeniden yapım maliyetine denk gelmektedir. Yargı kararları incelendiğinde ise Sigorta Tahkim Komisyonu 08/09/2021 tarihli 2021/122528 sayılı kararı gereğince Sigorta Tahkim Komisyonu Silivri merkezli 5.8 depremi neticesinde ağır hasarlı olarak kaydedilen binaya ilişkin sigorta tazmini bilirkişilerce şu şekilde hesaplanmıştır:[16]
“(…) Hasar miktarı şu şekildedir; evin ekspertiz raporunda belirtilen alanı 90 m²’dir ve Çevre ve Şehircilik Bakanlığının 2021 yılında yayınladığı listeden “3B” sınıfında yer almaktadır. Binanın yeniden yapılanma bedeli binanın rayiç değerlerine göre hesaplanmakta olup, zorunlu deprem sigortası genel şartlarının B.3.1 maddesine göre bedeli 162.000, -TL’dir.”
Sigorta bedelinde muafiyet açısından bir inceleme yapıldığında ise Zorunlu Deprem Sigortası Tebliği’nin 5. Maddesi gereğince;
“Her bir hasarda, sigorta bedelinin %2’si oranında tenzili muafiyet uygulanır. Doğal Afet Sigortaları kurumu hasarın bu şekilde bulunan muafiyet miktarını aşan kısmından sorumludur.”[17]
Bu durumda sigorta bedeli hesaplandıktan sonra muafiyetin de uygulanarak temin edilecek bedelin hesaplanması gerekmektedir.
Sigortalının Yükümlülükleri Nelerdir?
Kural olarak deprem nedeniyle maddi zarara uğrayan sigortalının rizikonun gerçekleştiği ya da öğrenildiği tarihten itibaren on beş gün içerisinde DASK’a bildirim yükümlülüğü bulunmaktadır (Zorunlu Deprem Sigortası Genel Şartları B.1/1.1). Fakat Kahramanmaraş merkezli son deprem nedeniyle DASK resmi internet sitesinde hasar bildirimleri ALO Dask 125, e-devlet ve dask.gov.tr adreslerinden süresiz olarak yapılabilecektir.[18]
Hasar bildiriminin yanı sıra belgelerin temini Türk Ticaret Kanunu (TTK) madde 1447/1 c.1’de düzenlenmiştir:
“Sigorta ettiren, rizikonun gerçekleşmesinden sonra, sözleşme uyarınca veya sigortacının istemi üzerine, rizikonun veya tazminatın kapsamının belirlenmesinde gerekli ve sigorta ettirenden beklenebilecek olan her türlü bilgi ile belgeyi sigortacıya makul bir süre içinde sağlamak zorundadır.”
İşbu madde gereğince gerekli belgelerin temini için sigortalı veya sigortacı talepte bulunabilmektedir. Deprem sebebiyle meydana gelen teminat kapsamındaki maddi zararların tazmini için gerekli belgeler ise yine DASK’ın resmi internet sitesinde sıralanmıştır:[19]
Hasar Bildirimi (T.C kimlik veya poliçe numarası ile),
Güncel Tapu Bilgisi,
Hasar Yeri Açık Adresi (Eksper gönderimi ve değerlendirmesinin kolaylığı için),
Sigortalı Telefonu (Sabit ve/mobil telefon).
Ayrıca, sigortalı bina üzerinde Zorunlu Deprem Sigortası poliçesinin yanı sıra deprem teminatı içeren başka bir sigorta poliçesi de bulunuyorsa, bu konuda DASK’a bilgi verilmelidir. Son olarak bu belgelerin sunulması bakımından belirlenen süreler mevcut halde dikkate alınmamaktadır.
Zaman Aşımı
Sigorta sözleşmesinden doğan bütün talepler, sözleşmenin sona ermesinden itibaren iki yılda zamanaşımına uğramaktadır (Zorunlu Deprem Sigortası Genel Şartları C.7).
Sigorta Tazminatının Ödenmesi
Sigorta tazminatının ödenmesine ilişkin düzenleme DASK Genel Şartları B.4. maddesinde düzenlenmektedir. Söz konusu hüküm gereğince;
“Tazminat miktarının yasa ve bu poliçe hükümlerine göre tespit edilmesinden sonra DASK, sigorta bedelini aşmamak kaydıyla kesinleşmiş olan tazminat miktarını en geç takip eden bir ay içerisinde hak sahibine ödemek zorundadır.”
Ancak, sigorta tazminatının ödenmesine ilişkin Türk Ticaret Kanunu madde 1427/2’de 45 günlük bir süre öngörülmüştür. DASK Genel Şartları her ne kadar özel düzenleme olarak kabul edilip öncelikli uygulanması gerekse de araştırmaların tamamlanması açısından üst süre öngörülmesi gerektiği ve TTK’nın uygulama alanı bulmasının sigortalı açısından daha lehe bir durum teşkil edeceği doktrinde yer almaktadır.[20]
Son olarak, DASK Genel Şartları’nın aynı maddesinin ikinci fıkrasına göre deprem sonrasında sigortalıya avans ödenmesi mümkün kılınmış ve söz konusu avansın esaslarının da Hazine ve Maliye Bakanlığı’nca tespit edileceği belirtilmiştir.
Kaynakça
29935 sayılı Resmi Gazete, Zorunlu Deprem Sigortası Tarife ve Talimat Tebliği.
3204 sayılı Resmi Gazete, Zorunlu Deprem Sigortası Tarife Ve Talimat Tebliğinde Değişiklik Yapılmasına İlişkin Tebliğ.
587 sayılı Zorunlu Deprem Sigorta’sına Daı̇r Kanun Hükmünde Kararname.
6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu.
6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu.
Afet Sigortaları Kanunu.
DASK Resmi Sitesi.
Sigorta Tahkim Komisyonu, Hakem Karar Dergisi, 08/09/2021 tarihli 2021/122528 sayılı Sigorta Tahkim Komisyonu kararı, <http://www.sigortatahkim.org/files/karardrgs47.pdf>
Doç. Dr. Cüneyt Süzel, Dr. Öğr. Üy. Venüs Cömert, Ar. Gör. Güneş Karol Işıklar, “Zorunlu Deprem Sigortasına İlişkin Bilgi Notu” İstanbul Bilgi Üniversitesi Deniz Hukuku Araştırma Merkezi.
Doğan B., “Türkiye’de Afet Yönetim Politikalarının Analizi: Paydaşlar, Etkinlik ve Sorunlar”, Sakarya Üniversitesi Kamu Politikaları Çalıştayı Bildiriler Kitabı, 16-18 Eylül 2015, s. 7; Gürlek, a.g.e., s. 39.
Referanslar
[1] 587 sayılı Zorunlu Deprem Sigorta’sına Daı̇r Kanun Hükmünde Kararname
[3] Doç. Dr. Cüneyt Süzel, Dr. Öğr. Üy. Venüs Cömert, Ar. Gör. Güneş Karol Işıklar, “Zorunlu Deprem Sigortasına İlişkin Bilgi Notu” İstanbul Bilgi Üniversitesi Deniz Hukuku Araştırma Merkezi.
[19] DASK Resmi Sitesi, Hasar İhbarında İstenen Belgeler.
[20] Doç. Dr. Cüneyt Süzel, Dr. Öğr. Üy. Venüs Cömert, Ar. Gör. Güneş Karol Işıklar, “Zorunlu Deprem Sigortasına İlişkin Bilgi Notu” İstanbul Bilgi Üniversitesi Deniz Hukuku Araştırma Merkezi.
