Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun (TKHK) m. 8’de ifade edildiği üzere ayıplı malın tanımı yapılmıştır. Ayıplı mal, zikredilen unsurların bulunmadığı, mal için lüzumlu bulunan özelliklerin mevcut olmadığı, tarafların kendi aralarında kararlaştırdığı modele uygun olmayan mallarla birlikte ayrıca o ürün için objektif olarak mevcut olmayan unsurların bulunması da ayıplı malın kapsamına girmektedir. İlgili kanunun 8. maddesinin ilk fıkrasında ayıplı mal hakkında genel olarak bir tanım yapılmıştır.
Buna göre; “… tüketiciye teslim anında, taraflarca kararlaştırılmış olan örnek ya da modele uygun olmaması ya da objektif olarak sahip olması gereken özellikleri taşımaması nedeniyle sözleşmeye aykırı olan maldır.” Malların ayıplı mal olup olmadığına ilişkin aynı zamanda kanun bazı kriterlere de yer vermiştir. Aynı kanun maddesinin ikinci fıkrasında ise “ambalajında, etiketinde tanıtma ve kullanım kılavuzunda, internet portalında ya da reklam ve ilanlarında yer alan özelliklerden bir veya birden fazlasını taşımayan” denilerek malın ayıplı mal olup olmaması konusunda referans alınacak yerlerden bahsetmiştir.
Buna göre, kanun metninde sayılan bu bilgilerde yer almayan özelliklerin bulunması ayıplı mal olduğunu gösterecektir. Kanun maddesinin devamında ise “satıcı tarafından bildirilen veya teknik düzenlemesinde tespit edilen niteliğe aykırı olan; muadili olan malların kullanım amacını karşılamayan, tüketicinin makul olarak beklediği faydaları azaltan veya ortadan kaldıran maddi, hukuki veya ekonomik eksiklikler içeren mallar da ayıplı mal olarak kabul edilir.”
Ayıplı Maldan Sorumluluk Nedir?
Tüketici sözleşmesinin mala ilişkin anlaştıkları hususların sözleşme içeriği dahil olduğu tartışmasızdır. Keza bir malda lüzumlu olarak bulunması gerekli asgari nitelikler ise taraflar arasında zımnen kararlaştırılmış sayılır. Dolayısıyla objektif olarak malda bulunması gerekli özellikler sözleşme içeriğine dahildir.[1]Ayıplı maldan sorumluluk ise satıcının sözleşmeye aykırı olarak hareket etmesi halinde ortaya çıkmaktadır.
Fakat satıcının bu hareketini bilmesi/bilmemesi bir şey ifade etmektedir. Özetle satıcı burada ayıbı bilmesinin bir önemi yoktur. Türk Borçlar Kanunu (TBK) 219’da satıcının sorumluluğunu, satıcının ayıbı bilmesine bağlamamıştır. Aynı zamanda TKHK m. 11’de de yer alan seçimlik hakları kullanabilmesi için satıcının kusuru aranmamaktadır. Bu durumda hukuki anlamında kusursuz sorumluluk ilkesi etkilidir.
Ayıplı Mal Tanımı Neleri Kapsar?
TKHK madde 8’de ifade edildiği üzere ayıplı malların neler olacağından bahsedilmiştir. Buna göre;
Tüketici ile satıcı arasında kararlaştırılan modele, projeye uygun olmayan,
Söz konusu malın objektif olarak olması gereken özellikleri bulundurmayan,
Etiketinde, ambalajında, kullanım kılavuzunda ve internet portalında veya reklam, ilamlarında belirtilen ve ifade edilen özelliklerin birinin ya da birkaçının söz konusu üründe bulundurmayan,
Satıcı, üretici veya ithalatçı tarafından bildirilen ya da teknik düzenlemesinde yer almayan mal,
Muadili olan ürünlerin kullanım maksadını karşılamayan,
Tüketicinin beklediği makul faydaları içermeyen, azaltan veya ekonomik ve hukuki eksiklikler içeren mal,
…ile birlikte aynı zamanda sözleşmeye aykırı olarak;
Sözleşmeye konu olan ürünün sözleşmede belirtilen süre içerisinde teslim edilmediği hallerde,
Montajın satıcının sorumluluğunda olduğu hallerde gereği gibi ya da hiçbir şekilde montajın gerçekleştirilmemesi hallerinde,
Montajın ise tüketiciye bırakıldığı hallerde ise montajın yapılması için gerekli olan bilgilerin eksiklik veya yanlışlık içermesi hallerinde,
Ayıplı malın varlığından bahsedilir.
Ayıplı Mal Kaç Gün İçinde İade Edilir?
Tüketici tarafından malın ayıplı olması halinde bazı seçimlilik haklar mevcuttur. Satıcı ile tüketici arasında daha uzun bir süre anlaşması belirlenmemesi halinde, tüketici ayıptan doğan haklarını ayıp daha sonra ortaya çıksa dahi teslim aldığı tarihten itibaren 2 yıl içinde kullanabilir. TKHK m. 11’de belirtilen seçimlilik haklarının kullanılması konusunda tüketici özgür olmakla beraber, yenisi ile değişim hakkının kullanılması satıcı açısından orantısızlığa sebep olmaması gerekmektedir.
Eğer söz konusu mal ayıplı mal olmakla beraber birden çok defa arızalanmış veya beklenen faydayı sağlayamamış olması halinde gizli ayıp unsuru ortaya çıkacaktır. Böylelikle gizli ayıbın olması halinde tüketici seçimlik haklarını 2 yıllık zamanaşımı geçse dahi kullanabilir (TKHK 12/3).
Tüketici malın ücretsiz onarımını veya yenisi ile değiştirilmesini talep etmesi halinde ürünü teslim aldığı tarihten itibaren 30 gün içerisinde satıcıya iade etmelidir.
Yargıtay Genel Kurulu 23.05.2019 T., E. 2017/563 K. 2019/605 K.
“Davacı davalı firmadan satın aldığı buzdolabının soğutma işlevini yerine getirmemesi nedeniyle 2009 yılında bir, 2010 yılında bir, 2011 yılında iki kez yetkili servislere başvurmuş, en son 2012 yılında yine ayrı sorunun giderilmemesi üzerine malı teslim almak istemeyerek davalıya gönderdiği ihtarname ile zararın giderilmesini talep etmiştir. Davalı satıcı sattığı ürünün onarımının yetkili servisler eliyle yürütülmekte olup davacının tüm başvurularına rağmen arızanın giderilmediği dosya kapsamı ile sabit olduğundan somut olayda üretiminden kaynaklı gizli ayıp mahiyetindeki arıza yönünden davalı satıcının ağır kusurlu olduğunun kabulü gerekir.”
Tüketicilerin Ayıplı Mal Karşısındaki Hakları Nelerdir?
Ayıplı mal karşısında tüketicinin sahip olduğu bazı haklar mevcuttur. Bu haklar TKHK m.15’de ifade edilmiştir. Tüketici kanun maddesine göre hakları;
Tüketici ürünü satıcıya iade etmekle beraber sözleşmeden dönebilir. Bu durumda üretici, tüketiciye ürün bedelini ödemekle yükümlüdür.
Tüketici ürünü geri vermek istememesi halinde ise söz konusu ayıp oranında bedelden indirim ister. Bu durumda da satıcı uygun bedeli derhal tüketiciye ödemekle yükümlüdür.
Kanun’un 15/2’nci maddesine göre satıcıdan ayıplı malın ücretsiz onarımını isteyebilir. Fakat bu yola başvurması satıcı açısından orantısız güçlükler ortaya çıkarmamasına bağlıdır.” Orantısız tayininde hizmetin ayıpsız değeri, ayıbın önemi ve diğer seçimlik haklara başvurmanın tüketici açısından sorun teşkil edip etmeyeceği gibi hususlar dikkate alınır.”
İhtimaller dahilinde ise ayıpsız benzeriyle değiştirilmesi.
Ücretsiz onarım ile malın ayıpsız bir benzeriyle değiştirilmesi haklarını tüketici sadece satıcıya değil aynı zamanda ithalatçıya ve üreticiye karşı da kullanabilir.
Ayıplı Mal Durumunda Satıcı Ne Yapmalı?
Öncelikle satıcı malın ayıpsız benzerini tüketiciye vererek, uğradığı zararın tamamını karşılayarak tüketicinin seçimlik haklarını kullanmasını engelleyebilir. Yine gizli ayıp olmaması halinde, söz konusu zamanaşımı zamanlarına bakılmalıdır.
Eğer 2 yıllık zamanaşımı geçmiş ise satıcı tüketicinin istemlerini yerine getirmek zorunda değildir. Yine tüketicinin ücretsiz onarım isteme halinde satıcı kendisi için bunun orantısız güçlükler yaratıp yaratmadığını da göz önünde tutmalıdır. Orantısız güçlükler halinde tüketiciden diğer seçimlik haklara başvurulması istenilebilir.
Ayıplı Mal Aldığımızda Ne Yapmalıyız?
TBK anlamında maddi şartların yanında şekil şartlarının da olması halinde satıcının sorumluluğuna gidilebilmektedir. Şekil şartları ise bildirim külfeti ve gözden geçirmedir. Gözden geçirme hali TBK 223. maddede düzenlenmiştir. Tüketicinin malı teslim aldığı andan itibaren hayatın olağan akışına uygun olarak imkan bulur bulmaz alınan malın gözden geçirmesi gerekmektedir.
Diğeri ise bildirim külfetidir. Söz konusu malın ayıplı olduğu gözden geçirme sonrasında ortaya çıkmış ise bunu satıcıya karşı ileri sürülmesi gerekmektedir. İşte bu durum bildirim külfeti olarak geçmektedir. Ayrıca ayıbın olduğunu değil ayıbın ne zaman olduğu malın neresinde yer aldığını da belirtmemiz gerekmektedir. Bildirim külfeti uygun ve makul süre içerisinde yapılması gerekmektedir.
Gizli ayıp olması halinde ise durum biraz daha farklıdır. Bu durumda tüketicinin gözden geçirme külfeti bulunmamaktadır. Buna karşılık gizli ayıbı öğrendiği tarihten itibaren derhal satıcıya bildirmelidir.
Görüldüğü üzere TKHK ‘da yer alan seçimlik haklarımızı elde edebilmemiz için söz konusu bildirim ve gözden geçirme külfetlerini yerine getirmemiz gerekmektedir.
Ayıplı Mal Davası Nasıl Açılır?
Ayıplı malın tüketici tarafından teslim alınması ve satıcının kanundaki seçimlik haklardan herhangi birini kullandırılmaması halinde tüketici, gizli ayıp olması hali hariç tutulmakla beraber malın tüketiciye teslim tarihinden itibaren 2 yıllık, konut veya tatil amaçlı taşınmazın teslim tarihinden itibaren 5 yıllık zamanaşımı süresi içerisinde uyuşmazlığın parasal değerine göre illerde Tüketici İl Müdürlüğü, ilçelerde ise Tüketici Hakem Heyetine başvurulabilir.
Ayrıca, yıllık değişen parasal sınırın üstünde yer almasına göre adliyelerde Tüketici Mahkemelerine de başvurulabilir.
Dipnot
İlgili İçtihat ve Mevzuat: Türk Borçlar Kanunu, Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun.
