Yazarlar: KERİM KOCAMAN, MUSTAFA KOCATEPE, ELİF RÜMEYSA MERMER
Makale İçeriği
Uygulamada sıklıkla karşılaştığımız sözleşme tiplerinden biri olan ölünceye kadar bakma sözleşmesi ile ilgili hazırladığımız işbu çalışmamızı okumanıza sunarız.
Ölünceye Kadar Bakma Sözleşmesi Nedir?
Ölünceye kadar bakma sözleşmesi, her iki tarafa da borç yükleyen, Türk Borçlar Kanunu’nda (TBK) düzenlenen bir sözleşme türüdür.
TBK’nın 611. maddesinden itibaren başlayarak devamı maddelerle ölünceye kadar bakma sözleşmesi düzenlenmiştir. Kanunda düzenlenen sözleşmenin tanımı, şekli, güvencesi, konusu ve sona ermesi gibi hükümler ile sözleşmenin detayları belirtilmiştir.
Ölünceye kadar bakma sözleşmeleri, bakım borçlusunun bakım alacaklısını ölünceye kadar bakıp gözetmeyi, bakım alacaklısının da bir malvarlığını veya bazı malvarlığı değerlerini ona devretme borcunu üstlendiği sözleşmelerdir.
Bakım borçlusu, bakım alacaklısı tarafından mirasçı olarak atanmışsa, ölünceye kadar bakma sözleşmesine miras sözleşmesine ilişkin hükümler uygulanmaktadır.
Türk Medeni Kanunu’nda (TMK) da bu sözleşmeye ilişkin düzenlemeler bulunmaktadır. TMK’nın 527.maddesinde düzenlenen;
“Mirasbırakan, miras sözleşmesiyle mirasını veya belirli malını sözleşme yaptığı kimseye ya da üçüncü bir kişiye bırakma yükümlülüğü altına girebilir.”
Hüküm gereğince, miras bırakanın tüm malvarlığını veya bir kısmını sözleşme yaparak 3. kişiye bırakabilmektedir.
Mirasbırakan, malvarlığında eskisi gibi serbestçe tasarruf edebilecektir fakat miras sözleşmesindeki yükümlülüğü ile bağdaşmayan ölüme bağlı tasarruf işlemlerine veya bağışlamalarına itiraz edilebilinecektir.
Farklı iki kanunda düzenlenmesinin sebebi; bakım isteyen kişinin edimine göre bu sözleşmenin iki türe ayrılmasıdır.
Ölünceye Kadar Bakma Sözleşmesinde Tarafların Yükümlülükleri Nelerdir?
Bakımı Sağlayacak Olan Kişi; Bakacağı kişinin vefatına kadar kendisine bakmak, bakımına gerekli özeni göstermek ve sözleşme çerçevesinde kararlaştırılan hizmeti sağlamakla yükümlüdür.
Kendisine Baktıran Kişi; malvarlığının tamamını veya bir kısmını yahut malvarlığından belirlediği bir malı vermekle yükümlüdür. Aynı zamanda malvarlığı yerine para vermesi de mümkündür.
Ölünceye Kadar Bakma Sözleşmesinin Yapılma Şartları Nelerdir?
Ölünceye kadar bakma akdi, bir taşınmaz malın mülkiyetinin devri karşılığında bir kimsenin diğer birini ölünceye kadar bakıp görüp gözetmek şartıyla taahhüt etmesidir.
Ölünceye kadar bakma akdinin diğer akitlerden farkı mutlaka iki tanık (şahit) bulundurulması zorunludur. Bunun yanında noterde ve sulh hakimi huzurunda da yapılabilmektedir.
Noter veya sulh hakimi huzurunda yapılmış ise Tapu Müdürlüğü’nde tekrar resmi senet düzenlenmesine gerek görülmemektedir.
Tapu Müdürlüğü’nde geçerli Bir “Ölünceye Kadar Bakma Sözleşmesi” akdedilmesi için;
İşleme konu taşınmaz mala ait, tapu senedi, yoksa taşınmaz malın ada ve parsel numarasını belirtir belge veya malikin sözlü beyanı,
Tarafların fotoğraflı nüfus cüzdanı,
İşlem taraflarında temsilci sıfatıyla katılan var ise, temsile ilişkin belge,
Belediyeden alınan emlak beyan değeri,
İki tane şahit/tanık işlem anında Tapu Müdürlüğü‘nde hazır bulunması,
Şeklinde sayılan şartların gerçekleşmesi gerekmektedir.
Bakım borçlusu veya alacaklısının birden çok kişi olması da mümkündür. Tüzel kişiler de bakım borçlusu olabilmektedir.
Yasal İpotek Hakkı
Bakım borçlusuna bir taşınmazını devretmiş olan bakım alacaklısı, haklarını güvence altına almak için bu taşınmaz üzerinde satıcı gibi yasal ipotek hakkına sahiptir. İşbu kanuni ipotek resmi senedinin içerisinde yazılabileceği gibi işlem tarihinden itibaren üç ay içinde tesis de edilebilmektedir.
Kanuni ipotek karşı tarafın kabul edeceği değer üzerinden, kabul edilmediği takdirde Mahkemece tayin edilecek bedel üzerinden tesis edilebilmektedir. Ancak, bakım alacaklısı tarafından resmi senette yazılı taşınmazın harca esas değeri üzerinden kanuni ipotek tesisi istenirse karşı tarafın iznine veya mahkeme kararına gerek yoktur.
Sözleşmeye Konu Olan Şeyin Devri, İflası ve Haczi Halleri
Ölünceye kadar bakma akdine istinaden edinilen taşınmaz malın, başkalarına devrinde de herhangi bir sakınca bulunmamaktadır. Bakım alacaklısı, hakkını başkasına devredemez.
Bakım borçlusunun iflası hâlinde ise bakım alacaklısı, borçlunun ödemekle yükümlü olduğu dönemsel geliri elde edebilmek amacılığıyla ilgili sosyal güvenlik kurumu tarafından ödenmesi gereken anapara değerine eşit bir parayı, iflas masasına alacak olarak kaydettirme hakkını elde etmektedir. Bakım alacaklısı, bu alacağını karşılamak üzere, üçüncü kişilerce borçluya karşı yürütülmekte olan hacze de katılabilmektedir.
Ölünceye Kadar Bakma Sözleşmesinden Dönme Hakkı
Türk Borçlar Kanunu m. 617 hükmü ile ölünceye kadar bakma ilişkisinin devamını çekilmez veya imkânsız hâle getiren ya da aşırı ölçüde güçleştiren önemli sebeplerin ortaya çıkması durumunda, sözleşmenin taraflarına sözleşmeden dönme hakkı tanınmıştır.
Söz konusu düzenleme gereğince ölünceye kadar bakma sözleşmesinden dönülebilmesinin şartı, önemli sebep niteliğinde bir olgunun varlığıdır.
Hükümde ölünceye kadar bakma sözleşmesini çekilmez hâle getirebilecek önemli sebeplere “sözleşmeden doğan borçlara aykırı davranılması” hâli verilmiş ve ayrıca ölünceye kadar bakma ilişkisinin devamını çekilmez veya imkânsız hâle getiren ya da aşırı ölçüde güçleştiren durumların önemli sebep sayılacağı belirtilmiştir.
İşbu yönü ile hüküm yalnızca genel bir kural içermekte olup, önemli sebebin neler olduğuna ilişkin bir tanıma yer verilmemektedir. TBK m. 617 hükmüne göre taraflardan her biri, sözleşmenin devamını çekilmez ya da imkânsız hâle getiren veya aşırı ölçüde güçleştiren önemli sebeplerin ortaya çıkması hâlinde, sözleşmeyi süre vermeksizin sonlandırabilecektir.
Şu hâlde TBK m. 617 hükmüne dayanarak ölünceye kadar bakma sözleşmesinden dönmek isteyen tarafın, şartlar gerçekleştiği takdirde herhangi bir ihbar süresine tâbi olmadan, tek taraflı bozucu yenilik doğuran beyan niteliğinde bir “dönme bildiriminde bulunması” yeterli olacaktır. Ancak ölünceye kadar bakma sözleşmesinden dönmeye ilişkin bir diğer sebebi düzenleyen TBK m. 616 hükmünde “altı ay önce bildirimde bulunmak koşuluyla, sözleşmeyi her zaman feshedebilir” denilmektedir.
Ölünceye kadar bakma sözleşmesinin sürekli borç ilişkisi niteliği ile taraflar arasında güvene dayalı ve sıkı bir insanî ilişki kurma niteliğinden ötürü, dürüstlük kuralı uyarınca gerekli hazırlıkların yapılabilmesi için TBK m. 616 hükmünde olduğu gibi, TBK m. 617 hükmünde de dönme hakkı kullanılmadan önce ihtar ile kısa da olsa bir sürenin verilmesi gerektiği düşünülüyor olsa da TBK m. 617 hükmünde gerek ihtar gerekse süre verilmesi şartı aranmamıştır.
TBK m. 617 hükmü kapsamında dönme hakkına ilişkin koşulların gerçekleşmesi durumunda, dönme beyanının muhatabına varmasının sonucu, herhangi bir dava açılmasına gerek olmaksızın, ölünceye kadar bakma sözleşmesinin geçmişe etkili olarak derhâl ortadan kalkmaktadır.
TBK m. 617 hükmünde ölünceye kadar bakma ilişkisinin ortadan kalkması hâli; “taraf, aldığı şeyi geri verir” denilmek suretiyle düzenlenmiştir. Şu hâlde o ana kadar ifa edilmiş olan edimler geri verileceğine göre burada geçmişe etkili bir sona ermenin bulunduğundan söz edilemeyecektir.
Ölünceye Kadar Bakım Sözleşmesinin İptali ve Tenkis Davası
Bakım alacaklısı, ölünceye kadar bakma sözleşmesi yüzünden kanuna göre nafaka yükümlüsü olduğu kişilere karşı yükümlülüğünü yerine getirme imkânını kaybediyorsa, bundan yoksun kalanlar sözleşmenin iptalini istenebilmektedir.
Hâkim, ölünceye kadar bakım sözleşmesinin iptali yerine, bakım borçlusunun ifa edeceği edimlerden mahsup edilmek üzere, bakım alacaklısının nafaka yükümlüsü olduğu kişilere nafaka ödemesine karar verebilmektedir. Ölünceye kadar bakım sözleşmesinde tenkis davası, hakkından fazlasını almış olanların haklarının diğer mirasçının hakkı oranında eksiltilmesidir. Mirasçıların tenkis ve alacaklıların iptal davası açma hakları saklıdır.
Sözleşmenin Sona Erme Halleri Nelerdir?
Önel Verilerek Sona Erme Hali
Tarafların edimleri arasında önemli ölçüde oransızlık bulunur ve fazla alan taraf kendisine bağışta bulunulma amacı güdüldüğünü ispat edemezse diğer taraf, altı ay önce bildirimde bulunmak koşuluyla, sözleşmeyi her zaman feshedebilmektedir.
Bu oransızlığın tespitinde, ilgili sosyal güvenlik kurumunca, bakım borçlusuna verilenin değerine denk düşen anapara değeri ile bağlanacak irat arasındaki fark esas alınmaktadır. Sözleşmenin sona erdirilmesi anına kadar geçen sürede ifa edilmiş edimler, anapara ve faiziyle birlikte değerlendirilerek, denkleştirme sonucunda alacaklı çıkan tarafa iade edilmektedir.
Önel Verilmeksizin Sona Erme Hali
Sözleşmeden doğan borçlara aykırı davranılması sebebiyle sözleşmenin devamını çekilmez hâle getirirse veya başkaca önemli sebepler sözleşmenin devamını imkânsız hâle getirmesi ya da aşırı ölçüde güçleştirmesi hallerinde, taraflardan her biri sözleşmeyi önel vermeksizin feshedebilmektedir.
Sözleşme bu sebeplerden birine dayanılarak feshedildiği takdirde, kusurlu taraf; aldığı şeyi geri verecek, kusursuz tarafın fesih sebebiyle uğradığı zarara karşılık uygun bir tazminat ödemekle yükümlü olacaktır.
Hâkim, sözleşmenin önel verilmeksizin feshini yerinde bulabileceği gibi, taraflardan birinin istemiyle veya kendiliğinden, aile topluluğu içinde yaşamalarına son vererek, bakım alacaklısına ömür boyu gelir sağlayabilme kararı verebilmektedir.
Bakım Borçlusunun Ölümü İle Sona Erme Hali
Bakım borçlusu ölürse bakım alacaklısı, bir yıl içinde sözleşmenin feshini isteyebilmektedir. Bu durumda bakım alacaklısı, bakım borçlusunun iflası hâlinde, iflas masasından isteyebileceği miktara eşit bir paranın kendisine ödenmesini, bakım borçlusunun mirasçılarından isteyebilmektedir.
Kaynakça
“Ölünceye Kadar Bakma Sözleşmesı̇nde Bakım Alacaklısının Güvence Sağlamaya Yönelik Hakları”, DOI: 10.33717/deuhfd.567612, Dr. Öğr. Gör. Simge AKSU KAYACAN, <https://hukuk.deu.edu.tr/wp-content/uploads/2019/06/SIMGE-AKSU-KAYACAN.pdf>.
Anahtar Kelimeler: Ölünceye Kadar Bakma Sözleşmesi, Ölünceye Kadar Bakma Sözleşmesinden Dönme Hakkı, Ölünceye Kadar Bakma Sözleşmesinin İptali, Ölünceye Kadar Bakma Sözleşmesinin Tenkisi, Ölünceye Kadar Bakma Sözleşmesinde Mirasçıların Dava Hakkı, Ölünceye Kadar Bakım, Ölünceye Kadar Bakım Sözleşmesi, Ölünceye Kadar Bakma Akdi.
