Patent hukukunda, patent sahibi ile eş zamanlı olarak bir buluş gerçekleştiren iyi niyetli buluş sahibinin, patent hakkı sahibinden izin almasına gerek olmaksızın, buluşu, işletmesinin makul ihtiyaçları çerçevesinde kullanmasına imkan tanınmıştır. Ön kullanım hakkı olarak nitelendirilmesi yapılan bu hakkın kapsamı ve bu hakkın kurulma şekli için aranan koşulları işbu çalışmamız ile kısaca izah etmeye çalışacağız.
Patent Haklarının Tarihsel Gelişimi
Patent Hukukuna yönelik ilk yaklaşımlar, Rönesans döneminde Orta Avrupa’da ortaya çıkmıştır. İlk kodlanmış patent yasası 1474’te Venedik’te tanıtılmıştır. Ancak, Otuz Yıl Savaşları’nın neden olduğu teknolojik ve ekonomik gerileme sürecinde Orta Avrupa’da patent kanunu yeniden önemini yitirirken, İngiltere’de 1624 yılında “Tekeller Statüsü”nün yürürlüğe girmesi kalkınma için bir milat oldu. 1791 yılında Fransa da da Patent Kanunu yürürlüğe girmiştir.
Daha sonra, Rusya ve İtalya’da da adımlar atılmaya başlandı. Ancak uzun bir süre, buluşları koruma fikri ekonomik olarak elverişsiz görüldü; bu algı ancak 1870’ten sonra değişmiştir. İlk tek tip Alman patent yasası 25 Nisan 1877’de yürürlüğe girdi; İmparatorluk Patent Ofisi 1 Temmuz 1877’de açılmıştır.
Gerçek mucit olsun ya da olmasın, birinci başvuru sahibine buluşta koruma sağladı. 1885 yılında Japonya da “Patent Tekeli Kanunu’’ ile korunmaya başlandı. Türkler ise 1879 yılında “Fransız Patent Kanununu’’ direkt çevirerek 1879 yılında “Osmanlı İhtira Beratı Kanununu” düzenlemişlerdir.
Uluslararası anlamda ilk imzalanan sözleşme ise “Paris Sözleşmesi’’. 11 ülke tarafından imzalanan “Paris Sözleşmesi’’ 1883 yılında imzalanmıştır ve daha sonra altı kez revize edilmiştir. Bir diğer önemli anlaşma ise “Patent İş birliği Anlaşması.’’ Uluslararası patent başvurusunda buluma imkânı sağlayan bu anlaşma 1970 yılında imzalanmıştır.
Patent Nedir?
Patentin tanımı kanunlarda açıkça belirtilmemiştir. Türk Dil Kurumu (TDK) ise patent kavramını buluş belgesi olarak tanımlamıştır. Doktrinde de patentin birçok tanımı bulunmaktadır. Tüm bunların ışığında patentin aşağıda belirtilen;
Yenilik,
Sanayiye uygulanabilirlik,
Buluş.
üç unsurdan meydana geldiğini söyleyebiliriz.
Her buluşa patent verilemez. Ortaya çıkarılan şey bu üç unsuru barındırdığı sürece patent verilebilmektedir. Patent başvurusu yapan kişi Sınai Mülkiyet Kanunu (SMK) madde 97 fıkra 4 ile belirtildiği gibi patent başvurusu ile patent sahibine bir koruma sağlanmaktadır. Bu koruma patent verilen buluşun sadece patent ile izin verilenler tarafından kullanılması sağlanmaktadır. Nispi bir haktır. Aynı zamanda bu izne sahip olmayan kişilerin buluşu kullanmasını engelleme yetkisi vermektedir. Bu haklar ön kullanım hakkı ile sınırlandırılabilir.
Patent Hukuku’nda Ön Kullanım Hakkının Kullanılması
Ön kullanım hakkı da patent hakkı gibi nispi bir haktır. Bu hak ile patent hakkı verilmiş buluşun aynı zamanda (rüçhan veya tescil tarihinde) başka bir iyiniyetli kişinin bu buluşa hazırlık yapması ve kullanması durumunda göstermiş olduğu emek karşılığında kullanımının devam etmesi için verilen bir haktır. Bunun için kişinin patent sahibinden habersiz ve bağımsız bir şekilde bu kullanımı ve emeği gerçekleştirmiş olması gerekmektedir.
Sadece kullanma hakkı veren ön kullanım hakkı işletmeye bağlı verilen bir haktır. İyi niyetli bu kişinin ülke içinde kullanmaya başlamış olmalı ve patente konu olan bu buluşa zilyet olması gerekmektedir. Buradaki zilyetlik fikre sahip olmak ve bu buluşun uygulanabilir aşamada olması anlamına gelmektedir. Aynı zamanda ülke içinde kullanılıyor olması da şarttır. Yurt dışında kullanılmaya başlanan bu buluş için ön kullanım hakkı alma şartını sağlanmamaktadır.
Bu şartları sağlayan hukuka uygun bir şekilde bu şartları sağlayan iyi niyetli üçüncü kişi ön kullanım hakkını elde etmektedir. Bu hak ile ancak işletmesinde ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde bu hakkı kullanabilir.
Ön kullanım hakkı işletmeye bağlı bir haktır ve bu nedenle işletmeyle birlikte devredilmesi mümkündür. Bu devir ile beraber ön kullanım hakkı sona ermez. Ön kullanım hakkı kullanımın kesin olarak sona ermesi, belirtilen şartların sağlanmaması, işletmenin kapatılması gibi durumlarında sona erer.
Anahtar Kelimeler: Patent Hukukunda Ön Kullanım Hakkı, Patent Kullanım Hakkı, Patent Ön Kullanım Hakkı, Patent Hukuku, Ön kullanım Hakkı, Marka, Patent.
Kaynakça
ÇAĞLAR Hayrettin, Gazi Üniversitesi Hukuk Dergisi, 2006.
GÖKOVALI Ummuhan, BOZKURT Kurtuluş, Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2006.
RADEMACHER Christoph,Die gerichtliche Durchsetzung von Patent- und Markenrechten in Deutschland, Japan und den USA, 2010.
